Electronische orgels uit Harderwijk veroveren de muziekliefhebbers

HARDERWIJK - Het zal nu een kleine twee maanden geleden zijn, dat de heer J. Versteegt in een gehuurd fabriekspandje aan de Boerhavelaan startte met de produktie van een door hem ontworpen electronisch huisorgel. Al jarenlang heeft hij - anders dan in overdrachtelijke zin - muziek gehoord in de electronica en met veertig man personeel, dat aanvankelijk nooit eerder met dit soort muziekinstrumenten in aanraking was geweest, waagde hij de sprong. Directeur en personeel zijn goed terecht gekomen en dat wist de heer Versteegt van te voren. Thans, na enkele luttele weken, levert de kleine fabriek per dag twintig orgels af en heeft daarmee de grootste produktie van Europa bereikt. De huisorgels van het merk "Ri-Ha" veroveren Nederland. Het aanbod kan de steeds toenemende vraag al lang niet meer bijbenen. Waarlijk een eclatant commercieel succes om trots op te zijn. Zijn succes dankt de heer Versteegt niet alleen aan schier bovenmenselijke inspanningen, maar ook aan het rotsvaste vertrouwen in zijn eigen in praktijk gebrachte vindingen en theorieën. Toch is elke vorm van persoonlijke triomf hem vreemd, omdat hij zijn zakenleven baseert op een ingewortelde diepzinnige levenschouwing. "Het talent is mij gegeven en het is mijn taak daar iets mee te doen. Ik geloof niet dat ik trots mag zijn op mijn werk, dat ik alleen maar heb kunnen volbrengen, dankzij hetgeen mij geschonken is".

De heer Versteegt is een beweeglijke man met vermoeide en toch fonkelende ogen, die vol vertrouwen op de toekomst zijn gericht. De vermoeide indruk maakt hij, omdat hij de laatste tijd een fabriek heeft opgericht, die in recordtijd tot een enorme produktie is gebracht. Veel dankt hij daarbij aan zijn personeel, dat hem in de moelijke uren van het eerste begin trouw terzijde heeft gestaan, daarbij geïnspireerd door de wilskracht en volharding die als het ware in een onzichtbare wolk om hem heen hangt.
De heer Versteegt is tot het besluit om zelf te gaan fabriceren gekomen, nadat hij met minder prettige herinneringen afscheid nam van de Eminentfabrieken te Bodegraven. Jaren lang heeft hij zich ingespannen om de electronische orgels van het merk Eminent te maken tot een goed produkt door het toepassen van eigen vindingen. Dat stuitte op moeilijkheden waarna de heer Versteegt het als een opdracht zag al zijn vindingen te verenigen in een elektronisch orgel van eigen fabrikaat. Het resultaat was verbluffend.

Dag en nacht werkte hij aan het ontwerp van een huisorgel dat talrijke mogelijkheden in zich borg. Dit resultaat was een eenvoudig orgel van moderne vormgeving, waarin 160 transistoren, twee machtige luidsprekers en de eigen vindingen verwerkt waren. Daarbij moest hij ernaar streven de veroopprijs door efficiente bedrijfsvoering zo laag mogelijk te houden. In dit alles is de heer Versteegt zonder meer geslaagd. Zijn huisorgel is één reservoir van verrassende geluidseften, bruikbaar voor iedere amateurorganist van welke levensbeschouwing ook. Het orgel brengt serene kerkorgelklanken voort, die niet van een echt kerkorgel zijn to onderscheiden.
Voorts kan de pretmaker zijn muzikale lusten botvieren op het hammondorgel en de Bachliefhebber kan naar hartelust clavecimbel klanken ten gehore brengen. Ook is een combinatie van mogelijkheden mogelijk, dankzij een ingenieus ingebouwde toonbalans.

Het kleine huisorgeltje is voorzien van een regelbare vibrator, die een ... * (hier ontbreekt een gedeelte van de tekst) * ... Een volumeregelaar kan de klanken de imposante kracht geven van een kerkorgel of in gehorige flats zo zacht spelen, dat aleen de organist met moeite iets kan horen. "Dit orgel heb ik in de anderhalve maand ontworpen, toen ik ook de fabriek op poten moest zetten. Gelukkig had ik het zo druk, dat ik geen nacht wakker heb gelegen, omdat ik geen tijd had om te slapen". Uiteraard is een productie van twintig orgels per dag niet haalbaar door veertig man enthousiast personeel. Een gedeelte van het omvangrijke werk wordt gedaan door de Sociale Werkplaatsen van Apeldoorn. Nunspeet en Nijkerk. Voorts wordt veel eenvoudig soldeerwerk verricht door ongeveer zeventig man thuiswerkers. Dit betreft natuurlijk het eerste grove werk. Het subtielere werk wordt verricht in de werkplaatsen, waar de in enkele weken tijds door de directeur omgeschoolde vakmensen, de orgels hun elektronische klankrijkdom geeft. Dit is een kwestie van stemmen en testen. Het orgel is een elektronisch produkt en moet evenals een radio- of televisie-ontvanger door elektrotechnici worden gebouwd.

Volgens de heer Versteegt ligt er een enorm terrein braak in de elektronisch-akoestische industrie. De elektronica biedt een ongekende rijkdom aan mogelijkheden en combinaties van mogelijkheden, die eerst nu voor een bescheiden doel zijn samengebracht in zijn orgel dat hij "Andante" heeft gedoopt. Daar komt bij, dat naar de rotsvaste overtuiging van de heer Versteegt, de vraag naar elektronische orgels in de toekomst een enorme vlucht gaat nemen. Dit orgel is niet zomaar een "harmonium" voor kerkelijke mensen, maar dan in moderne vormgeving. Ook de jazz-liefhebber, de deuntjesklant van bruiloften en partijen, de klassieke muziekminnaar en ga zo maar door, gaat het elektronische orgel ontdekken. De mens van vandang beschikt over meer vrije tijd dan vroeger. Ook de financiën laten meer toe en nu de TV zijn glorietijd achter de rug heeft, gaat de mens zoeken naar een tweede, actieve uitingsmogelijkheid. Die tweede uitingsmogelijkheid vindt hij in de muziek. Aanvankelijk misschien passief (verzamelen van grammofoonplaten), maar vroeg of laat ook actief. Op die behoefte geeft juist het elektronisch orgel met alle talloze mogelijkheden het juiste antwoord, vooral wanneer de mogelijkheden nog meer uitgebreid zullen worden."

Dit is zo de toekomstvisie van de heer Versteegt, die zich volkomen bewust is van het schuchtere begin, dat hij in Harderwijk heeft gemaakt. "Ik ben met deze fabriek het embriologisch stadium nauwelijks te boven. Het is hier uit de grond gestampt, want we hebben nog geen tijd gehad om vloermatten neer te leggen. Nu al is de vraag ongeveer honderd orgels per week, en we mogen toch nog niet zeggen, dat het orgel na de auto tot een statussymbool is geworden. Dat komt nog, daar ben ik van overtuigd."

Bij dit alles kan directeur Versteegt niet nalaten zich steeds weer lovend uit te laten over zijn personeel, die in goede sfeer en teamgeest met overgave werkt aan de productie van de orgels. Het merk "Andante" wordt nu op de markt gebracht in drie uitvoeringen: teak, noten en palisander. 0ok zij beseffen dat dit orgel "iets bijzonders" is en daarom hebben zij het gepresteerd om in enkele weken tijds van ongeoefend tot vakbekwaam te worden. Er ging iets over van de innerlijke drang van de heer Versteegt op zijn personeel, dat eenmaal bezig ook de wijzers van de klok uit het oog verloor en het overwerk als een persoonlijke plicht beschouwde.

"Door die medewerking loopt de fabriek nu naar behoren en dat op een plaats, waar enkele maanden geleden nog weiland was", aldus de heer Versteegt. Iets van trots is toch wel verweven met deze uitpraak, maar er is niemand om hem dat kwalijk te nemen, of hij zou het zelf moeten zijn. Een mens verschilt namelijk in dit opzicht van een electronisch orgel dat hij een complex van oneindig veel mogelijkheden is, en dat het orgel, wiskundig berekend, met "slechts" 470.000 mogelijkheden door het leven moet.

Ermeloër J.Versteegt, die ook "Eminent" bouwde.

Orgelbouw in Harderwijk: Niet BELPA maar RI-HA

In het vorige nummer van "Schilder" hebben wij meegedeeld, dat de NV BELPA, fabriek voor electrotechnische en electronische apparatuur, gestart was met de productie van het inmiddels door de "Firato" bekend geworden Ri-Ha Orgel. Die mededeling berustte op een misverstand. Heel begrijpelijk overigens, omdat wij het prototype van die Ri-Ha hebben zien bouwen in het fabriekcomplex van de N.V. BELPA. De situatie is evenwel zo, dat de "Ri-Ha" gebouwd wordt door een nieuwe, gelijknamige N.V. waarvan directeur is de heer J. Versteegt te Ermelo. De directie van de BELPA, sinds jaren bevriend met de heer Versteegt heeft hem gastvrijheid verleend en zij is ook fïnancieel geinteresseerd in de nieuwe naamloze vennootschap. Achter het complex van BELPA is ook het eigen gebouw van de "Ri-Ha" verrezen en een groot en smaakvol ingericht atelier, waarin het nieuwe electronische orgel - de heer Versteegt rekend op een jaarproductie van 4000 stuks - zijn finishing touch zal krijgen.

BOEIENDE AFFAIRE.

Het is een boeiende affaire met het Ri-Ha orgel. De expositie ervan op de Firato, vertelde de heer Versteegt, is zulk een onvoorstelbaar groot succes geworden, dat de telefoon, (nu nog in zijn tijdelijke werkkamer aan de Boerhavelaan te Harderwijk en straks in het eigen pand, dat de ingang aan de Graaf Ottolaan heeft) de gehele dag rinkelt. Uit alle delen van het land komen aanvragen. De heer Versteegt blijkt dezelfde te zijn die indertijd ook Nederlands eerste goedkope elektroniscbe orgel ontwierp, de "Eminent". De fa. Vreeken te Bodegraven (nu n.v. Eminent) bouwde het en tot aan maart van dit jaar deed de heer Versteegt er aan mee. Toen stapte hij Bodegraven uit, omdat op zeker moment zijn inzichten en idealen niet meer met die van de N.V.Eminent te combineren waren. Hij begon meteen opnieuw en nu dus in Harderwijk, waar de broers Van 't Padje - directeuren van de BELPA, - hem ruimte ter beschikking atelden.

De Eminent is een mooi instrument, maar het wonderlijke is, aldus de heer Versteegt, dat ik nu, na de bouw van mijn "Ri-Ha" voor het eerst in mijn leven kon zeggen: "Dit is mooier dan ik mij zelf ooit had voorgesteld dat het zou worden." Het ging de heer Versteegt vooral om een "eerlijke" toon, zo natuurgetrouw mogelijk, duidelijk en fris.
Wij hopen binnenkort een deskundige over de merites van een en ander aan het woord te laten, maar wat ons zelf betreft: bij het beluisteren van de Ri-Ha verloren wil alle begrip van tijd en dat is - op de Firato - velen zo gegaan. Men zou kunnen zeggen dat de heer Versteegt in dit nieuwe instrument, behalve zijn idealen, ook nieuwe vindingen gestopt heeft. Dank zij nieuwe schakelingen en andere vondsten kon hij voor 2375 gulden een orgel bouwen met 31 registers en met niet minder dan vijf voetmaten.

SOCIALE WERKPLAATSEN

Uiteraard doemen er nu onmiddellijk problemen op. Binnen veertien dagen kan het mooie atelier in gebruik genomen worden (een fabriek of een industrie wordt het beslist niet, verzekerd ons de directeur van "Ri-Ha"), maar er is nog niet voldoende personeel voor het verzorgen van de eindfase. "Ik zou graag zo'n 30 meisjes hebben, intelligente jonge dames, die van nature feeling hebben voor dit speciale werk." Momenteel is het zo - en de heer Versteegt is daar bijzonder gelukkig mee - dat in de sociale werkplaatsen te Apeldoorn (De V1aswiek) en te Nunspeet, zowel als bij thuiswerkers, veel voor de bouw van het orgel wordt gedaan. Daar worden losse units (eenheden) gemaakt, die naderhand in het atelier samengevoegd moeten worden. In De Vlaswiek b.v. maakt men het hele registratie gedeelte. Men is enthousiast over dit werk en daarom wordt het ook bijzonder goed uitgevoerd.

Enfin, wij hebben de indruk, dat het allemaal wel in de juiste bedding zal komen. De start was zo stormachtig dat men nu nog moeilijk kan voorspellen hoe het over een half jaar zal zijn gegroeid. Harderwijk is ingenomen met deze nieuwe industrie (laten wij het toch even zo noemen) en wenst Ri-Ha van harte "goede zaken".

Belangrijke omzetstijging in de afgelopen twee jaar

"Prijzenoorlog" rond orgel

AMSTERDAM - Nog nooit eerder hebben op de Firato zoveel orgels en zoveel merken gestaan als deze keer. In de Glazen Zaal zullen zij bij toerbeurt zijn te beluisteren. Nooit eerder ook zijn er zoveel verkocht als de laatste tijd. Tegen ongeveer een duizend twee jaar geleden, zijn het er nu volgens vrij nauwkeurige schatting tussen de 7500 en achtduizend per jaar. Gezien het nieuws op de Firato en de prijsverlagingen die aan een "prijzenoorlog" doen denken, zullen het er eerder meer dan minder gaan worden.

Voor Nederland misschien het meest interessant is de verschijning van een nieuw Nederlands orgel op de markt. Het komt uit Harderwijk, is ontworpen door dezelfde man die het Eminent-orgel op papier zette, en zijn productieschema is berekend op rond vierduizend stuks per jaar. Dat is méér dan ooit in eenzelfde periode in Nederland zijn gebouwd.

De fabrikant - de N.V. Ri-ha - doet doelbewust mee aan de prijzenslag. Zijn orgel is aan mogelijkheden veel uitgebreider dan andere fabrikanten tot dusver in dezelfde prijsklasse hebben geboden. Elders op deze pagina is meer over het orgel, zijn ontstaan en zijn bouwer te lezen.
Verder nieuws van het prijzenfront: De n.v. Eminent in Bodegraven heeft haar prijzen van alIe typen verlaagd met tweehonderd gulden. De importeur voor de E.E.G.-landen van de Hammond-orgels heeft een hele serie verlagingen aangekondigd. Een enkel voorbeeld: Een spinetorgel dat twee jaar geleden nog bijna elfduizend gulden kostte, staat nu geprijsd voor nog niet helemaal achtduizend gulden.

Verrassing

De Hammond-fabrieken hebben ook voor verrassingen in technisch opzicht gezorgd. Kennelijk gedreven door de concurrentie van andere grote industrien in Amerika, is Hammond nu voor het eerst in de lange geschiedenis van zijn bestaan verschenen met elektronische orgels. Tot dusver bouwde deze Amerikaanse fabriek onder eigen naam uitsliutend orgels met een elektromagnetisch systeem voor de toonopwekking. De daarbij specifieke drawbars voor de registratie zijn in de nieuwe orgels verdwenen.
Bovendien biedt Hammond nu ook keus uit een serie combinatie-orgels. Het zijn gedeellelijk elektronische, gedeeltelijk elektro-magnetische instrumenten. De bespeler beschikt dus over de mogelijkheden van twee specifieke systemen. Met zijn goedkoopste typen is Hammond nu beneden de voor velen belangrijke grens van vijfduizend gulden gekomen.
Nog meer Amerikaans nieuws op de Firato is gehuisvest in drie typen Conn-orgels. Joh. de Heer's Muziekinstrumentenhandel in Rotterdam heeft ze nu als importeur voor het eerst in het groot gelanceerd.

Kerkmuziek

De Conn-orgels onderscheiden zich op verschillende manieren. Na de eerste accoorden valt al direct de eigen, karakteristieke toon op een mooie, zeer gedregen klank. Alleen al uit hoofde daarvan zijn de instrumenten zeer geschikt voor het spejen van kerkmuziek.
De liefhebbers van romantische en populaire muziek (uitgezonderd jazz) zullen de klanken even goed in het gehoor liggen. Vooral zij en hun toehoorders zullen het weten te waarderen dat alle typen van het Conn-orgel zijn uitgerust met een ingebouwd Leslie luidsprekersysteem voor de verhoging van bet ruimtelijke effect. Mede daardoor is Conn ook een theaterorgel in eigen huis.
Binnenkort zal een begin worden gemaakt met de opbouw van een dealernet in Nederland. Conn blijft met zijn goedkoopste type eveneens beneden de vijfduizend gulden.

Zes modellen

Voor het eerst staan ook zes modellen van Thomas op de Firato. Drie typen zijn voorzien van wat de Amenkaanse makers Colorglo hebben genoemd. Door kleurverlichting onder de toetsen kan ook de beginneling er al gauw mee overweg.
Nauw verwant met de orgels zijn de electronische accordeons die nu op de Firato vallen te beluisteren, en verder de gitaren met werkelljk orgeleffect.
Al deze instrumenten samen bewijzen, dat de elektronische klanken in de Nederlandse huiskamers steeds meer zullen gaan opklinken. Zij zijn de producenten van een typisch en geliefd eigentijds geluid.

Nieuwe Orgelindustrie in Harderwijk

"Idealist" levert voor laagste prijs het beste

(van een onzer verslaggevers)

HARDERWIJK - In maart van dit jaar stond hij met lege handen op straat. Precies een half jaar later staat in Harderwuk een nieuw industriegebouw overeind. Deze maand is de productie van Nederlands nieuwste electronische orgel er op volle toeren gaan draaien. Dat Ri-ha orgel zal in verscheidene stands een van de sensaties op de Firato zijn.

De ontwerper van het orgel - en directeur van de N.V. Ri-ha tegelijk - is de 37-jarige orgelconstructeur de heer J. Versteegt uit Ermelo. Hij is dezelfde man die in 1959 in het nieuws kwam als de ontwerper van Nederlands eerste goedkope elektronische orgel, de Eminent. Het werd gebouwd door (toen) de firma Vreeken in Bodegraven, nu de N.V. Eminent. In de jaren daarna kwamen er nieuwe typen en andere systemen. Op den duur werd Eminent het meest verkochte orgel in Nederland.

In maart stapte de heer Versteegt eruit. Zijn inzichten en idealen liepen te ver uiteen met de ideeën en plannen van zijn directie. "Ik was psychisch afgeknapt" vertelt bij nu. Toch begon hij meteen opnieuw. In Harderwijk vond hij gastvrijheid en financiële steun in een transformatorenfabriek.
Vijf weken later had hij zijn met de hand gebouwde prototype van het Ri-ha orgel speelklaar staan. Wie toen in zijn "laboratorium" binnen stapte was eerst verbaast over hetgeen hij te horen kreeg, en meteen erna wild enthousiast.

Verklaring.

Spelend op zijn prototype - waar niemand anders aan mag komen - geeft de heer Versteegt er deze verklaring voor; "Dit is het eerste door mij gebouwde orgel dat ik zelf mooi vind. De ontwerpen die ik voor Eminent heb gemaakt hebben me nooit helemaal bevredigd. Ik wilde wat anders, maar de commercie maakte dat onmogelijk. Ik ben een idealist en wil de mensen graag voor de laagste prijs het beste geven"
Ri-ha is om meer dan een reden een merkwaardig orgel. Zijn ontwerper heeft er behalve zijn idealen ook nieuwe vindingen in gestopt. Dank zij nieuwe schakelingen en andere vondsten kon hij voor 2375 gulden (inclusief bank) een orgel bouwen met 31 registers en - wat veel belangrijker is - vijf voetmaten.
Al spelend maakt de heer Versteegt duidelijk, dat iemand met dit orgel alle kanten uit kan; van imponerende kerkmuziek tot pure jazz, met alles wat daar tussenin ligt. De vijf voetmaten en de vele registers maken frappante combinaties en klankkleuren mogelijk. Klank, vibrato en nagalm zijn voortreffelijk.

Groter

Directeur Versteegt weet, dat de handel hem twee dingen kwalijk neemt: het kleine meubel waarin hij zijn orgel heeft ondergebracht, en de prijs. De kast, menen de heren, had groter, pompeuzer moeten zijn en de prijs had duizend gulden hoger moeten liggen.
De N.V. piano- en orgelhandel Mossel en Versteege in Den Haag, ziet intussen zoveel mogelijkheden in Ri-Ha, dat zij de verkooporganisatie in handen heeft genomen. De belangstelling in het buitenland is zo groot, dat er al veel importeurs zijn aangesteld. Binnenkort gaan er orgels naar de Benelux, Engeland, Duitsland, Zuid-Afrika en Amerika. In Nederland zijn een dertig dealers aangesteld, die stuk voor stuk op orgelgebied een naam hebben te verliezen. Dat neemt niet weg, dat er wordt gewerkt aan een andere kast.

Serie.

Volgens de firma Mossel en Versteege is het de bedoeling, dat er binnen anderhalf tot twee jaar een serie van zes of zeven typen op de markt komt, in prijs varierend van ongeveer zevetienhonderd tot tienduizend gulden. Eén daarvan zou een kerkorgel met drie manualen moeten zijn.
Voorlopig bebben dertig mensen in Harderwijk de handen vol aan het bouwen van tien orgels met twee manualen per dag. Wat overigens ook weer nieuw is: die manualen hebben onder 44 toetsen en boven 42. Zij liggen 1 1/2 centimeter dichter boven elkaar en zijn bijna vijf centimeter lager gebouwd dan gebruikelijk. "Dat maakt het bespelen minder vermoeiend", is de ervaring van de ontwerper.