Zwart en Asma voor het eerst in gezamelijk orgelconcert

KAMPEN.- Ze kennen elkaar al meer dan 55 jaar maar pas verleden week was het zover dat ze gezamelijk een concert gaven. Willem Hendrik Zwart (53), organist op het wereldberoemde Hinsz-orgel van de Bovenkerk in Kampen en Feike Asma (71) wereldberoemd organist in Maassluis. Op initiatief van Johannus Orgelbouw waren ze nu in de gelegenheid een concert te geven dat zijn weerga niet kent. Zwart op zijn eigen orgel, Asma op het Opus 140-orgel, bekend door de televisie-uitzending van het programma "U zij de glorie..... ". Zelf waren ze er nogal lakoniek onder, al moesten beide kunstenaars erkennen dat dit toch wel ten unicum was. Het publiek bleek minder lakoniek en gaf aan het slot een staande ovatie aan beide organisten.

Het Opus 140 orgel stond onder de kansel opgesteld. Boven het schitterende koorhek, recht tegenover het Hinsz-orgel, was een pyramide van luidsprekers opgesteld. Bovendien was er een gesloten tv-circuit waardoor de organisten visueel contact met elkaar konden houden. Iets waar overigens weinig gebruik van werd genmaakt. Voor diegenen die in de nabijheid van de beeldschermen in de kerk zaten, er stonden er maar twee, vlak voor Asma, was het wel interessant ook Zwart te kunnen zien spelen. Immers, men luistert naar een concert maar ziet nooit de organist.

Waarom nu pas een gezamelijk concert ? Was zoiets niet eerder mogelijk?

"Moet je mij eens vertellen waar dat zou moeten" zegt Feike Asma. "Waar vind je een kerk met twee volwaardige en gelijkwaardige orgels? Die is nergens te vinden. Ja, met een koororgel, maar op die kleine en vaak krakerige instrumenten ga ik niet spelen.

Het valt overigens niet mee om, geheel volgens afspraak, na afloop met beide heren te spreken. Telkens weer komen bewonderaars de consistorie binnen om een handtekening of om foto's te maken van hun favoriete organist. Een meisje van een jaar of twaalf maakt, na enkele flistsweigeringen, het plaatje van haar nog jonge leven. Bovendien heeft Asma niet zoveel tijd. Na het avondconcert moet hij nog terug naar Maassluis en dat wordt toch al een nachtrit.

Is het wel mogelijk om op twee zo verschillende orgels een concert te geven? Het Opus 140 orgel is immers een electronisch orgel met een totaal andere klank en kleur?

"Ik zou niet weten waarom niet. Het is toch een volwaardig orgel" meent Asma "Het is in zijn soort een prachtig instrument en het speelt heerlijk. Je hebt niet die zware aanslag als op een pijporgel,en het speelt fantastisch"

Het is tijdens het concert, waarbij opvallend veel jongeren zijn, opvallend stil in de kerk. Hetgeen een luisteraar later zou doen opmerken "Tijdens een kerkdienst is het vaak roesemoesig van hoesten en pepermunt eten. Maar tijdens zo'n concert kan het blijkbaar wel stil zijn." Het eerste stuk dat gezamelijk, dus op twee orgels, wordt gespeeld is inderdaad voor twee orgels geschreven. Het werd een perfect samenspel dat met een eerste applaus werd beloond. Het Lutherlied van Jan Zwart gespeeld door Feike Asma werd eigenlijk al een eerste hoogtepunt in het concert. Asma, op 14-jarige leeftijd al leerling van Jan Zwart, is dit stuk op het lijf geschreven.

Maar toch houdt hij de partituur voor zich, hoewel het slotkoraal door hem met de ogen half gesloten wordt gespeeld. Hoevaak zou hij het al gespeeld hebben? Maar nog speelt hij het met heel zijn zaligheid. Het applaus is dan ook bijna ovationeel, nog voordat de laatste maten zijn verstorven. Iets dat overigens ook geldt voor het Concerto d-moll nr.lO van Handel dat door beide organisten werd gebracht terwijl het niet als zodanig werd geschreven. "Handel schreef dit stuk voor orkest en orgel," vertelt Zwart. "We hebben het nu zo verdeeld dat Asma het orkestdeel speelde en ik gewoon het orgelspel. En dat ging best zo."

Tussen de gezamelijk stukken speelden beide kunstenaars elkaars werk. Maar het slotstuk was inderdaad de climax waar misschien iedereen op wachtte en dit toch nog groter werd dan aanvankelijk werd gedacht. Dat was het gezamelijk spelen van Fantasie alla marcia over het Wilhelmus van Jan Zwart. Duidelijk was op het tv-scherm te zien hoe Zwart zijn collega beneden in de gaten hield. Asma speelde de herautentrompetten, Zwart viel in. Asma speelde tussendoor de melodie van psalm 134, Zwart vervolgde zijn Fantasie over het Wilhelmus met een indrukwekkende virtuositeit. En toen het slot...

Twee machtige orgels met volle werk, alle registers in werking, zetten de koraalmelodie in. Als één man staat het duizendkoppige publiek op om twee coupletten mee te zingen. Een langdurige ovatie voor Asma en Zwart. De laatste kijk aanvankelijk eerst over de balustrade van zijn orgel, maar de ovatie zwelt aan als Asma hem bij de orgeltrap afhaalt en meeneemt de kerk in.

Samenstelling

Voor de aanvang van het concert werd door iemand opgemerkt dat de organisten het niet eens konden worden over het sprogramma. Klopt dat ?

"Ze zijn gek" concludeert Zwart kortaf. "Feike en ik het niet eens...? We zijn al meer dan een halve eeuw vrienden. En hoe!

Feike kwam op 14-jarige leeftijd al bij ons thuis. Hij had les bij mijn vader die hem meenam om bij ons te eten. En waar dertien kinderen zijn is een veertiende bal gehakt ook wel te vinden.

Maar het is wel zo dat we over dat programma hebben moeten nadenken. Als Feike besluit met een volle-werk van het Lutherlied kan ik geen nieuw stuk ook met volle-werk beginnen. Dus nam ik de fantasie van "Verlosser, Vriend......" dat veel zachter begint. Kijk, zo zijn er meer van die dingen. Maar natuurlijk zijn we het eens geworden. Wij zijn enorm goede vrienden. Soms zien we elkaar een jaar niet, soms twee keer in een maand.

Maar als we problemen bebben bellen we elkaar wel. We weten elkaars verjaardagen niet eens, dus die kunnen we ook niet vergeten."

Overigens was de voorbereiding van dit concert een bliksemactie. Pas begin juli kwam het idee nadat het bedrijf van Johannus contact had opgenomen met Feike Asma. Hij kwam met het idee voor het dubbelconcert waarvoor Willem Hendrik Zwart onmiddellijk was te vinden. Vier weken de tijd voor zo'n uniek evenement waarvoor Asma alleen nog 2 augustus vrij had en Zwart zich kon aanpassen. Een evenement dat zich vermoedelijk niet zal herhalen. Want het is zoals beide organisten zeggen: "Waar vind je een kerk met twee zo schitterende en volwaardige orgels?"